اعتیاد زنان و ابعاد مختلف ناشی از آسیب اعتیاد
بخش اول: اعتیاد در بارداری و اثرات آن بر مادر
با توجه به آخرین آمار اعتیاد و اعلام ده درصدی اعتیاد زنان در جامعه آماری معتادان، ضرورت توجه ویژه به اعتیاد زنان حائز اهمیت است و مهم ترین مسئله در این میان بارداری زنان معتاد است. که آسیبهای زیادی را برای مادر و جنین به دنبال خواهد داشت.
با تغییر الگوی مصرف موادمخدر و تولید مواد اعتیادآور جدید با تنوع بالا و عناوین مختلف، شاهد افزایش مصرف مواد توسط زنان هستیم و اصلی ترین دلیل برای این مسئله وجود باور غلط اعتیادآور نبودن این مواد است که باعث افزایش تعداد مصرف کنندگان میگردد. و از تبعات این باور اشتباه، غافل ماندن زنان معتاد باردار از عوارض و مشکلاتی که خود و جنین شان را تهدید میکند، است و متأسفانه زنان معتاد گاهاً از مضرّات و خطرات این مواد بر بارداری آگاهی ندارند و این در حالی است که مصرف هرگونه موادمخدر و اعتیادآور در دوران بارداری بر فیزیولوژی بارداری اثرات سوء زیادی خواهد داشت.
مسئله ی مصرف مواد در دوران بارداری همچنان یکی از مسائل مهم سلامت همگانی است. مصرف هرگونه مواد طی دوران بارداری، همراه است با پیامدهای پزشکی برای مادر و جنین (برنسوت، ویلکینسون و لوپز ،۱۹۹۵ )
اعتیاد در مادر باردار با سایر افراد تفاوت هایی دارد. حاملگی در خانم های معتاد بسیار پرخطرتر از حاملگی در سایر خانم هاست و مراقبت های هماهنگ در زمینه ی اعتیاد و زنان و زایمان باید انجام بگیرد. (شایگان،۱۳۹۰)
تحقیقات نشان داده است که مادران حامله معتاد به موادمخدر معمولاً دچار سوءتغذیه، بیماریهای قابل انتقال جنسی، هپاتیت و ایدز بوده و مراقبتهای دوران بارداری را بطور روتین انجام نداده و مبتلا به سایر مشکلات طبی هستند و همچنین حاملگی پرخطری دارند (شریفیان و همکاران،۱۳۹۰)
زنان باردار وابسته به مواد دچار طیفی از مشکلات تغذیه ای نیز میشوند. این مشکلات به علت درگیری زیاد برای تهیه مواد و عدم رسیدگی به وضعیت تغذیه ای رخ میدهد. مکانیسمهای سرکوب کننده مراکز اشتها و گرسنگی در سیستم عصبی مرکزی یا تداخل در جذب یا استفاده از مواد غذایی خورده شده نیز موجب مشکلات تغذیه ای میشوند. جذب غیرطبیعی موادغذایی در افراد وابسته به مصرف مواد دیده میشود زیرا احتمال وجود ضایعات کبد، روده و پانکراس در این افراد زیاد است. کمبود آهن، فولیک اسید، نیکوتینیک اسید، تیامین، ویتامین ب ۶ یا کمبود منیزیم باعث ایجاد تشنج در زنان الکلی و مواردی از عوارض طبّی شایع در زنان باردار وابسته به مصرف مواد میشود. (نوروزی و همکاران،۱۳۹۱)
عوارض عمومی اعتیاد برای زنان باردار:
آنمی دوران بارداری، مختل شدن تست تحمل گلوکز،
پره اکلامپسی، هموراژی قبل از زایمان، دکولمان، پاره شدن زودرس پرده ها، مکونیومی شدن مایع آمونیون، زایمان زودرس، سقط خود به خودی جنین، افزایش شیوع بیماریهای آمیزشی STD))، افزایش بارز بروز سرویکال دیسپلازی و کارسینوم سرویکس در بارداری، احتمال بیشتر درگیری و انتقال ایدز و هپاتیت ب (HIVوHBV) و …
عوارض اختصاصی اعتیاد به برخی مواد برای زنان باردار:
- ماده محرک کوکائین و عوارض مصرف آن بر مادر باردار :
عواقب قلبی عروقی (مانند رویدادهای قلبی و مغزی _ عروقی برای مادر یا جنین) اختلالات انعقادی (برای مادر) گسیختگی غشاءها، درد پیش از موعد، زایمان پیش از موعد، تشنج مادر، CVA ایسمیک و خونریزی در نتیجه فشارخون بالای ناشی از مصرف کوکائین، تنگی نفس طی دوران بارداری که میتواند نشان دهنده آسیب ریه در اثر مصرف شدید گرد کوکائین یا ذات الریه باشد (مشخصه این حالت تب، نفوذ ریوی و افزایش گلوبولهای سفید خون است) ذات الریه با استروئیدهای دهانی درمان میشود اما میتواند به قدری شدید باشد که باعث مشکلات حاد ریوی و وابستگی بیمار به دستگاه تهویه شود. افزایش غیرعادی دمای بدن در نتیجه انقباض عروق و یا هیپرمتابولیک در اثر مصرف کوکائین نیز ممکن است مشاهده شود که میتواند باعث مشکلات روانی، از جمله هذیان گویی برانگیخته و دیگر حالات روان آشفتگی ناشی از اشکالات تنفسی یا قلبی، سکته، سندرم مسمومیت زدایی یا عفونت های رایج تر میان زنان مصرف کننده کوکائین (شامل آندوکاردیت، مسمومست خونی و هپاتیت از افرادی که کوکائین پودری تزریق میکنند) نیزشود. روانپریشی یا سایکوز ناشی از مصرف کوکائین باید با مراقبت ویژه شامل کنترل قلبی مدیریت و درمان شود، به خاطر ریسک تشدید فشارخون بالا باید از انسداد متقابل اجتناب شود و از مصرف داروهای ضد روانپریشی، چون احتمال آسیب زنی یا مرگ در اثر روان آشفتگی را دارند، باید با دقت نسبت به ریسک سندرم نورولپتیک بدخیم (که ممکن است میان مصرف کنندگان کوکائین بیشتر باشد) ارزیابی شوند.
سردردهای میگرنی در میان زنان مصرف کننده کوکائین شیوع بیشتری دارد و این منجر به زودرنجی و کج خلقی و پس زنی متناوب میشود.
(کاتلین.تی.برادی،سودی.ای.بک،شلی.اف. گرین فیلد،۲۰۱۴)
- ماده محرک مت آمفتامین (شیشه) و عوارض آن بر زن باردار :
بارداری همراه با مصرف مواد محرک عوارض قلبی عروقی این مواد را بیشتر میکند و علاوه بر آن افزایش فشارخون، آریتمی و افزایش ضربان قلب، سقط خود به خودی در ماههای اول، زایمان زودرس، پارگی زودرس کیسه آب، پارگی رحم، پارگی کبد، ایسکمی و انفارکتوس عروق مغزی، پروتئین آوری و تشنج.
نکته: امکان بروز افسردگی در طی دوران بارداری و پس از زایمان در مصرف کنندگان موادمخدر به خصوص مت آمفتامین (شیشه) و اکستازی بیشتر از افراد دیگر وجود دارد. در مورد مصرف مت آمفتامین (شیشه) بیقراری شدید و آسیب به خود و رفتارهای جنون آمیز باید مدنظر قرار گیرد. (نوروزی و همکاران،۱۳۹۱)
حشیش و ترکیبات مشابه (ماری جوانا، گراس، علف، بنگ و …) مصرف این مواد در دوران حاملگی احتمال زایمان زودرس را افزایش میدهد و مصرف بیش از حد آن باعث اضطراب، هراس و بدبینی میشود. افزایش ضربان قلب، نوسانات فشارخون و سبکی سر و غش کردن هنگام ایستادن ممکن است دیده شود. (نوروزی و همکاران، ۱۳۹۱)
داده های مربوط به مصرف حشیش در دوران بارداری محدود است؛ اما احتمال میرود مؤلفه های روانگردان این ماده اثراتی منفی بر تخمک گذاری، تشکیل نطفه، لقاء و طول مدت بارداری داشته باشد. (کاتلین و همکاران ۲۰۱۴ )
- مواد شبه افیونی ( تریاک ، شیره ، هروئین ، مورفین… )
وابستگی به این مواد در دوران بارداری مشکلات متعددی را برای مادر ایجاد میکند از جمله، زایمان زودرس، خونریزی های سه ماهه سوم، خونریزی پس از زایمان، افزایش احتمال بیماریهای آمیزشی، هپاتیت و عفونت HIV، سوء تغذیه و خطر سوء مصرف مواد و داروهای دیگر (نوروزی و همکاران،۱۳۹۱)
- مواد توهم زا (LSD ،PCP)
مصرف ال اس دی در بارداری موجب افزایش انقباضات رحمی میشود و مصرف پی سی پی در دوران بارداری با بروز بالای تأخیر رشد داخل رحمی و زایمان زودرس همراه است. (نوروزی و همکاران،۱۳۹۱)
- پیامدهای استعمال نیکوتین در دوران بارداری :
فشار خون بالا یا مسمومیت حاملگی بدون تشنج، حوادث ترومبوز شریانی، از جمله حوادث مغزی عروقی (CVA) به ویژه زنانی که سندرم آنتی بادی آنتی فسفولیپید دارند و طی دوران بارداری سیگار میکشیده اند، انفارکتوس قلبی که رویدادی نادر است. پیامد دیگر استعمال در دوران بارداری بروز کمبودهای ویتامین و مواد معدنی (ویتامین آ و آهن) می باشد که تصور میشود از تقلیل آنتی اکسیدان باشد. به طور کلی، این باور وجود دارد که استعمال سیگار در جریان خون مادر و جنین در دوران بارداری دخالت داشته باشد. (کاتلین و همکاران،۲۰۱۴)
- الکل و عوارض مصرف آن بر زنان باردار:
پیامدهای مرتبط با بارداری در اثر مصرف الکل میتوانند، شامل زایمان پیش از موعد، کاهش شیر مادر و افزایش ریسک سقط جنین خود به خودی به میزان ۴ برابر بیشتر از افراد عادی باشند (کاتلین و همکاران،۲۰۱۴)
علاوه بر تمامی عوارض جسمانی که اعتیاد و سوء مصرف مواد برای زنان باردار ایجاد میکند مشکلات روحی و روانی آن نیز غیر قابل انکار است از جمله میتوان به افسردگی شدید، اختلالات خلقی، رفتار وسواسی، روانپریشی و رفتارهای جنون آمیز و … اشاره کرد که تبعات خطرناکی برای زنان باردار در حین بارداری و پس از آن به دنبال خواهد داشت.
در این بخش به برخی از عوارض و اثرات ناشی از اعتیاد بر مادران باردار پرداخته شد در ادامه به اثرات و عوارض اعتیاد بر جنین، درمان و مراقبتهای ویژه از مادران معتاد خواهیم پرداخت.
نویسنده: فاطمه محمدی؛ دانشجوی مددکاری اجتماعی؛ فعال حوزه درمان اعتیاد
مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران
منابع:
- شایگان، اسحاق (۱۳۹۰) تاثیراعتیاد زنان باردار بر جنین و نقش پلیس در درمان آن
- شریفیان و همکاران (۱۳۹۰) سرانجام مادری، جنینی و نوزادی خانم های حامله معتاد به مواد مخدر
- کاتلین.تی.برادی، سودی.ای.بک، شلی.اف.گرین فیلد،) ۲۰۱۴) زنان و اعتیاد (یک دستورالعمل جامع) ترجمه ی علی اکبر عسکری ، تهران : انتشارات دانشگاه پیام نور ؛ دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر ،۱۳۹۲
- نوروزی و همکاران، (۱۳۹۱) راهنمای مدیریت وابستگی به مواد در بارداری، تولد (هنگام زایمان)، شیردهی، تهران : انتشاران سپیدبرگ ؛ به سفارش وزارت درمان، بهداشت و آموزش پزشکی
